ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 5، مرداد 1400 ، شماره پی در پی 63

بررسی عناصر و اشارات اسلامی در منظومۀ «ویس و رامین»

صفحه (87 - 102)
فهیمه سازمند ، هادی خدیور (نویسنده مسئول)، شهروز جمالی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده
زمینه و هدف: منظومۀ غنایی «ویس و رامین» متعلق به ادوار قبل از اسلام است که در دورۀ اسلامی سروده شده است. اگرچه این منظومه سرشار از عناصر و اشارات فرهنگ و دین قبل از اسلام ایرانیان است؛ اما فخرالدین اسعد گرگانی بدلیل مسلمان بودن، در این منظومه، به تلمیحات و اشارات قرآنی و مضامین اخلاقی ـ اسلامی اشاره کرده ‌است. در حقیقت این نوع نگرش فخرالدین، برخاسته از باورها و عقاید دینی اوست. در این مقاله عناصر، مضامین و اشارات اسلامی موجود در این منظومۀ داستانی تحلیل و توضیح داده شده اند. این پژوهش کوششی برای نشان دادن جایگاه دین اسلام در منظومه غنایی ویس و رامین است.
روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و تحلیل محتوا انجام و بمنظور گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده ‌است.
یافته ها: مواردی از قبیل ستایش خداوند با صفات مورد بحث در فرقه های اسلامی، نعت پیامبر اکرم (ص)، تلیمیحات قرآنی، قربانی کردن گاو و مانند آنها از اشارات مربوط به دین اسلام در این منظومه است.
نتیجه گیری: نظام فکری و اخلاقی در منظومۀ ویس و رامین بر پایۀ باورهای دینی استوار است. این منظومه بدلیل سروده شدن در دورۀ اسلامی حاوی اشارات اسلامی و بدلیل موضوع و ریشۀ داستان، حاوی آموزه ها و تعلیم و اعتقادات ایران باستان، خصوصاً کیش زدشتی است. فخرالدین که در مقدمۀ اثرش و در بخش «ستایش یزدان» با اشاره به مسائلی چون انکار رؤیت خداوند و رد اعتقاد اهل تشبیه، معتزلی بودن وی تا حدودی اثبات میشود، اگرچه به تناسب موضوع منظومۀ خویش مجبور به بیان موضوعات و اشارات دینی مزدیسنا شده است، بدلیل مسلمان بودن وی، اشارات فراوانی از مبانی دین اسلام نیز در اثرش دیده میشود.

کلمات کلیدی
ویس و رامین , سطح فکری , دین , اسلام.

• قرآن کریم.
• تاریخ کیش زردشت، بویس، مری (1375) ترجمۀ همایون صنعتی، تهران: توس.
• جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، مشرف، مریم (1389). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
• جستارهایی دربارۀ مهر و ناهید، مقدم، محمد (1375) تهران: مطالعات فرهنگ ما.
• چند نکته دربارۀ ویس ورامین، هدایت، صادق (1379) مندرج در نوشته‌های پراکنده، گردآورنده حسن قائمیان، تهران: ثالث.
• دیدگاه ایرانیان باستان به مسئلۀ جبر و اختیار، شریفی، گلفام (1384) مطالعات ایرانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال چهارم، شمارۀ 7، صص 149-173.
• زرتشت: مزدیسنا و حکومت، آشتیانی، جلال‌الدین (1367) تهران: سهامی انتشار.
• زن در شرق باستان، ایلیسه، سیبرت، (1379) ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: پژوهنده.
• سیمای زن در فرهنگ ایران، ستاری، جلال، (1373) تهران: مرکز.
• گاتها، (1378) پورداوود، ابراهیم، تهران: اساطیر.
• ویس و رامین، گرگانی، فخرالدین اسعد، (1389) تصحیح مجتبی مینوی، تهران: هیرمند.
• یادداشتهایی دربارۀ منظومۀ ویس و رامین، محقق، مهدی (1336) مجلۀ یغما، سال 10، شمارۀ 12، صص 417-421 و شمارۀ 13، ص461.